Ticaret anlaşması türleri
Dünyada 800'den fazla ticaret anlaşması mevcutken, bunların çoğu, kaç ülkenin dahil olduğuna göre üç ana ticaret anlaşması türünden birine girmektedir:
Tek Taraflı: Gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan ülkelere ihracatı artırmak ve ekonomik gelişimi kolaylaştırmak amacıyla sağladığı tek taraflı, karşılıklı olmayan ticaret tercihleri.
Örnek: Güney Pasifik Bölgesel Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (SPARTECA)
İki Taraflı: İki ülke arasında mal ve hizmet alışverişini teşvik eden, ekonomik işbirliğini teşvik eden ve her iki ülkeye de fayda sağlayan simbiyotik bir ortaklık.
Örnek: Avrupa Birliği (AB)-Japonya Ekonomik Ortaklık Anlaşması (EPA)
Çok Taraflı: Üç veya daha fazla ülke arasında ticareti basitleştiren ve maliyetini düşüren bir ticaret anlaşması.
Örnek: Dünya Ticaret Örgütü (WTO) üyeleri, en çok kayrılan ülke (MFN) maddesine uymak zorundadır.
Popüler ticaret anlaşması kategorileri
Ticaret anlaşmaları daha fazla farklı kategoriye ayrılabilir. Bugün ülkeler arasında uygulanan bazı ana ticaret anlaşması kategorileri bölgesel ticaret anlaşmaları (RTA'lar), iki taraflı yatırım anlaşmaları (BIT'ler), WTO anlaşmaları, askıya alma anlaşmaları ve fikri mülkiyet (IP) anlaşmalarıdır. Bu anlaşma kategorileri tek, iki veya çok taraflı anlaşma türleri olabilir.
RTA'lar
- Tanım: Bölgesel ticaret anlaşması (RTA), iki veya daha fazla bölgenin, bölgeler arasındaki mal ve hizmet ticaretini etkileyen belirli taahhütler ve sorumluluklar üzerinde anlaştığı bir antlaşmadır. RTA'lar anlaşmadan anlaşmaya değişiklik gösterse de, genellikle ticaret engellerini azaltır ve daha avantajlı ticaret yatırımları ve ortamları yaratır. Altı tür RTA vardır:
-
Tercihli Ticaret Alanları
-
Serbest Ticaret Alanı
-
Gümrük Birliği
-
Ortak Pazar
-
Ekonomik Birlik
-
Tam Entegrasyon
-
Bir RTA'nın gerçek hayattaki örneği: Amerika Birleşik Devletleri (ABD)-Meksika-Kanada anlaşması, daha yaygın olarak USMCA olarak bilinir (1 Temmuz 2020'de yürürlüğe girmiştir).
-
Amaç, muamele ve izin:
-
Ekonomik büyüme: Üye ülkeler, pazarlarını genişletme, yatırımcılara ulaşma ve daha fazla fırsat yaratma imkanı bulur.
-
Ticaret pazarları artar: Katılımcı ülkeler arasındaki satışlar daha net hale gelir ve rekabet dengelenir. Anlaşma politikaları, yeni pazarlarda ticareti daha işlevsel ve mantıklı hale getirir.
-
Fonlara erişim: Bölgeler arasındaki mal ve hizmetlerin serbest akışı, işletmelerin yatırımlarını finanse etmek için fon edinmelerini mümkün kılar.
-
Müzakere gücü: Bir antlaşma imzalamak ve bölgeler arasında bir anlaşma oluşturmak, üye olmayan ülke ticaret anlaşmaları ile daha fazla müzakere gücü sağlar.
-
Ürünleri geliştirmek için rekabet: Erişimin artmasıyla birlikte pazarlar arasındaki rekabet yoğunlaşır. Rekabet, daha yüksek kaliteli üretimi, çeşitliliği ve yeniliği teşvik eder; bu da daha memnun müşterilerle sonuçlanır.
-
İş yaratma: Rekabetle birlikte, serbest ticaretin daha geniş bir kitleye ulaşması nedeniyle mallara olan talep artar. Daha fazla üretim gerektiği için daha fazla iş yaratılır ve üye ülkelerdeki işler daha erişilebilir hale gelir.
-
BIT'ler
-
Tanım: İki taraflı yatırım anlaşmaları (BIT'ler), yatırımcıların anlaşmanın diğer üye ülkesinde ulusal veya en çok kayrılan ülke muamelesi (MFN) (hangisi daha iyiyse) almasını sağlamak için tasarlanmıştır. BIT'ler anlaşmadan anlaşmaya değişiklik gösterir, ancak genellikle iki ülke arasındaki piyasalara erişimi genişleterek ekonomik büyümeyi artırmayı hedefler.
-
Gerçek hayattaki bir BIT örneği: Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Türkiye Cumhuriyeti arasında karşılıklı destek ve yatırımların güvenliği konusundaki antlaşma (18 Mayıs 1990'da yürürlüğe girmiştir).
-
Amaç, muamele ve izin:
-
Ulusal veya en çok kayrılan ülke (MFN) muamelesi istisnaları: BIT üyeleri, ulusal veya MFN muamelesi sözleşmesine istisnalar getirme yetkisine sahiptir.
-
Adil muamele: BIT yatırımcıları, BIT katılımcı ülkesinin yerli yatırımcıları kadar veya benzer koşullardaki diğer yabancı yatırımcılar kadar (hangisi daha iyiyse) avantajlı bir şekilde muamele görür.
-
Ev sahibi ülke transferleri: Antlaşma, yatırımcıların ev sahibi ülkede rezervlerini serbest kullanımlı bir para birimi ile piyasa döviz rate kullanarak hareket ettirme hakkına sahip olduğunu garanti eder.
-
İkamet: Her katılımcı, yatırımcıların o bölgede yatırım yapmak veya yönetmek için girmesine ve yaşamasına izin vermek zorundadır (her BIT katılımcısının ayrı göç yasalarına tabidir).
-
DTÖ
-
Tanım: DTÖ anlaşmaları, 160'tan fazla ekonomi için uluslararası ticaretin yasal temelini oluşturmuştur. Anlaşma, mallar, hizmetler, fikri mülkiyet, standartlar, yatırımcılar ve ticaret dolaşımı ile ilgili diğer konuları içermektedir.
-
Gerçek hayattan bir DTÖ anlaşması örneği: Genel Tarife ve Ticaret Anlaşması (GATT), ticaret engellerini, örneğin gümrük tarifeleri veya kotaları azaltarak veya ortadan kaldırarak uluslararası ticareti teşvik eder (1 Ocak 1948'de yürürlüğe girmiştir). Diğer yaygın DTÖ anlaşmaları şunlardır:
-
Amaç, muamele ve izin:
-
Temel: DTÖ, hükümetlerin uluslararası ticaret sürecini geliştirmek için daha fazla özgürlük elde etmeleri için etkili bir çok taraflı yapısal örnek oluşturur.
-
Adil ve tarafsız: Katılımcıların yerli tedarikçileri, malları veya hizmetleri haksız bir şekilde korumalarını veya yabancı tedarikçiler, mallar veya hizmetler arasında ayrım yapmalarını yasaklayan düzenlemeler mevcuttur.
-
Uyum: DTÖ, dijital dünyanın ilerlemesi ve küresel önceliklerin ortaya çıkmasıyla uygun bir şekilde uyum sağlayabilir.
-
Gelişen ülkeler: Gelişen ülkelerin (özellikle en az gelişmiş ülkelerin) ekonomik ticaret ihtiyaçlarını tanımaktadır.
-
Şeffaflık: Hükümetler, açgözlü ve yolsuz uygulamalar arasında anlaşmazlıkları önlemek için şeffaf ve adil olmalıdır.
-
Teknolojiyi kullanma: Üyeler, uluslararası ticareti genişletmek ve kolaylaştırmak için elektronik mekanizmaların kullanılmasının önemini bilmektedir.
-
Katılmaya teşvik: DTÖ, DTÖ üyesi olmayanların kabulünü ve eklenmesini teşvik eder.
-
Askıya alma anlaşması
-
Tanım: Askıya alma anlaşması, bir yabancı hükümetin, diğer ülkenin yerli işletmelerini korumak için dumping veya karşıt sübvansiyonları ortadan kaldırmak amacıyla ticaret davranışını değiştirmeyi kabul ettiği durumdur. Askıya alma anlaşmaları, uyum ve geçerliliği sağlamak için Ticaret Bakanlığı tarafından sürekli olarak incelenmektedir.
-
Gerçek hayattan bir askıya alma anlaşması örneği: Meksika Hükümeti, şeker üzerindeki anti-dumping (AD) ve karşıt sübvansiyon (CVD) soruşturmalarını askıya almış, bu da ABD'deki rafine ve diğer şeker türlerinin fiyatlarını ayarlamıştır. Anlaşma ayrıca Meksika'dan şekerin ihracat sınırlarını belirlemiştir (Aralık 2014 - Aralık 2017 tarihleri arasında yürürlükte).
-
Amaç, muamele ve izin:
-
Yerli büyüme: Askıya alma anlaşmaları, yerli işletmelerin yabancı pazarlarla rekabet etmek zorunda kalmadan büyümelerine olanak tanır.
-
CVD ve AD: Karşıt sübvansiyon (CVD) ve anti-dumping (AD), işletmelere kendi ülkelerinde kendilerini kurma fırsatı sunar.
-
Uyum: Askıya alma anlaşmaları, haksızlıkları önlemek için düzenli olarak değerlendirilmekte ve araştırılmaktadır; geçmişte birçok kez haksızlıklar yaşanmıştır. Askıya alma anlaşması olan bazı ülkeler, çok yüksek CVD ve AD ücretleri talep etmekte, bu da yerli olmayan rakiplerin o ülkede satış yapmasını imkansız hale getirmektedir. Ürünü ithal etmenin maliyeti, yerli olmayan satıcıların ürünlerinin fiyatını çok yükseltecek, bu da yerli satıcıların fiyatlarını tüketiciler için çok daha cazip hale getirecektir.
-
Fikri mülkiyet anlaşmaları
-
Tanım: Fikri mülkiyet (IP) anlaşması altında, bir patent, telif hakkı veya ticari marka üzerindeki mülkiyet yaratıcısında kalır, ancak anlaşma içindeki diğer taraflar, belirli bir süre için bir ücret karşılığında IP haklarının bir kısmını veya tamamını kullanma iznine sahiptir. Anlaşmalar genellikle izin verilen belirli süreyi ve bu süre zarfında gerçekleşecek prosedürleri içerir. Anlaşma, IP ile ticaret arasındaki ilişkinin öneminin ve dengeli bir IP sisteminin ne kadar gerekli olduğunun yasal bir tanımasıdır.
-
Gerçek hayattan bir fikri mülkiyet anlaşması örneği: Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) Cenevre Eylemi, Menşei Adları ve Coğrafi İşaretler Üzerine Lizbon Anlaşması'nın Çek Cumhuriyeti Hükümeti tarafından yatırıldığı bir belgedir. Cenevre Eylemi, kaliteli ürünlerin üreticilerine, ürünün menşei ile ilgili olarak, mallarının belirli tasarımlarını birden fazla bölgede koruma imkanı sunmaktadır (2 Eylül 2022'de yürürlüğe girmiştir).
-
Amaç, muamele ve izin:
-
Koruma: Bu anlaşma, ticari sırların, siber hırsızlık da dahil olmak üzere, çalınmasını önleyen patentler, ticari markalar ve telif hakları için güçlü bir koruma sağlar.
-
Yaratıcı ticaret: Bilgi ve yaratıcılığın ticaretini kolaylaştırmaya yardımcı olur.
-
IP ticaret sistemi: Teknoloji transferi ve daha az gelişmiş ülkelere yardım açısından yenilikçi bir IP sistemi geliştirilir.
-
Teknolojik gelişim: Anlaşma, teknolojik dünyada çarpan etkisi yaratan ilerlemelere olanak tanır.
-
Eşit muamele: Belirli bir yerle ilgili ticari markalar ve IP ile ilgili şeffaflık ve adil muameleyi teşvik eden kurallar mevcuttur.
-
Pazar fırsatı: IP'ye bağımlı işletmeler için güvenli, adil, makul ve ayrımcı olmayan pazarlar erişilebilir durumdadır.
-
Zorunlu kurallar: Ticari markaları, telif hakkı gizliliğini ve tüm IP'yi korumak için kurallar uygulanmaktadır. Tüketici sağlığı ve/veya güvenliğini tehlikeye atan sahte ürünler için yüksek cezalar uygulanabilmektedir.
-
Kolay ve güvenli: İşletmeler, yeni pazarlarda IP'lerini daha basit ve güvenli bir şekilde kaydedip koruyabilmektedir.
-
Belirli bir ülke için hangi ticaret anlaşmalarının yürürlükte olduğunu nasıl öğrenebilirim?
Zonos'un, ülkelerin ticaret anlaşmalarını ve bu ülkelerle ticaret yapma hakkında ek bilgileri özetleyen bir dizi ülke kılavuzu bulunmaktadır.
Ticaret anlaşmaları
Ticaret anlaşmalarının ne olduğunu ve önemini öğrenin.Bir ticaret anlaşması, iki veya daha fazla ülke arasında ticaret şartları—gümrük tarifeleri, kotalar, ithalat ve ihracat kısıtlamaları ve ticaret kolaylaştırma, fikri mülkiyet hakları ve yatırım koruması gibi hükümler—üzerine yapılan bir müzakeredir. Sınır ötesi e-ticaret perakendecileri için ticaret anlaşmaları, ortak ülkelerdeki pazarlara daha fazla erişim sağlayarak müşteri tabanlarını genişletmelerine ve satışlarını artırmalarına olanak tanır. Ticaret anlaşmalarını ve bunların taraf ülkeler, yani mal ihraç eden ve ithal eden perakendeciler ve tüketiciler için sunduğu avantajları bilmek önemlidir.
Ticaret anlaşmaları, aşağıdakileri sağladıkları için faydalıdır:
Bu avantajları elde etmek için gereklilikler ve/veya kısıtlamalar olabilir. Ancak, bir ülke bir ticaret anlaşmasına katıldığında, üye ülkeler arasında ticaret artabilir çünkü yukarıda belirtilen avantajları kullanırlar.
Ticaret anlaşmaları, sınır ötesi e-ticarette büyük bir rol oynamakta ve ithalatlar için landed cost maliyetlerini önemli ölçüde azaltabilmektedir; bu da ekonomik büyümeyi ve uluslararası ilişkileri teşvik eder. Ticaret anlaşmaları genellikle ürün türüne ve menşei ülkeye (nerede üretildiğine) bağlı olarak tercihli muamele (düşürülmüş gümrük veya gümrük muafiyeti) sunar. Tercihli muamele kullanıldığında, birçok sınır ötesi ticaret için ithalat maliyetlerini düşürebilir.
Ticaret anlaşmaları, uluslar arası ticaret kurallarıyla ilgilenen tek küresel uluslararası kuruluş olan Dünya Ticaret Örgütü (WTO) için merkezidir. Ticaret anlaşmaları, son birkaç on yılda küresel ticaretin nasıl geliştiğinde önemli bir rol oynamaktadır. Gelişme açıktır: dünya ticaret değerleri 1950'lerden bu yana neredeyse 300 kat artmıştır, özellikle 1995'te WTO'nun ortaya çıkmasıyla.